Polarisatie. Het is een woord dat je steeds vaker in het nieuws of op het internet voorbij hoort komen. Mensen praten er vaak over omdat ze zich er zorgen over maken of bang voor zijn. Dat is begrijpelijk, want polarisatie betekent dat er meer tegenstellingen in de samenleving komen, waardoor groepen mensen tegenover elkaar komen te staan. Omdat soms ook religie of levensbeschouwing een rol speelt bij deze tegenstellingen, leggen we hier uit wat polarisatie is. Als je weet hoe het werkt, kun je er beter mee omgaan.
Als mensen de samenleving verdelen in een ‘wij’ en een ‘zij’, dan is er polarisatie. Een ander woord voor polarisatie is dan ook: wij-zij denken. Het is een proces waarbij de ene groep (wij) negatief praat over de andere groep (zij). Hierdoor worden tegenstellingen groter en komen groepen tegenover elkaar te staan. Dit kan zowel in het klein als in het groot gebeuren. Enkele voorbeelden zijn:
Polarisatie binnen een familie: de ‘warme kant’ tegenover ‘koude kant’
Polarisatie binnen een school: de ‘oude garde’ tegenover ‘de jonge docenten’
Of polarisatie op landelijk niveau: de ‘nuchtere burger’ tegenover ‘de hoge piefen in Den Haag’).
Polarisatie moet gevoed worden om te blijven bestaan. De tegenstelling moet belangrijk gemaakt worden en blijven. Kortom: polarisatie heeft brandstof nodig om te kunnen bestaan. Uitspraken over de identiteit van de groepen zijn de brandstof voor polarisatie.
Bijvoorbeeld: “Zij van de oude garde zijn ouderwets, vastgeroest en willen niet met de tijd mee” of “Die jonge docenten zijn naïef en onervaren, zij hebben onrealistische ideeën over het onderwijs”.
Ook positieve uitspraken kunnen de polarisatie versterken: “De oude garde heeft veel ervaring, daar kunnen we van leren.” of ‘‘De jonge docenten brengen energie en nieuwe ideeën met zich mee.’’
Herkennen wat brandstof is voor polarisatie is een eerste stap om ermee om te gaan. Zo kan je beter begrijpen wie er tegenover elkaar staan en zelf het vuur niet aanwakkeren.
De groepen die tegenover elkaar staan zijn, zijn vaak goed zichtbaar. Maar er is ook altijd een groep die niet bij de ene en niet bij de andere kant (wil) horen. Die groep hoor je minder vaak in het debat en zie je veel minder vaak in het nieuws. Dit is “het stille midden”. De mensen in deze groep zijn niet geïnteresseerd in de twee tegenpolen. Bij deze groep ligt daarom de mogelijkheid tot dialoog. Wil je de polarisatie tegengaan dan moet je je aandacht op deze groep richten: wat is het vraagstuk dat de groep in het midden met elkaar verbindt?
In het voorbeeld van de school hierboven kan je op zoek naar een vraag die alle docenten aangaat. Bijvoorbeeld: Hoe kunnen we op deze school goed onderwijs vormgeven waarbij we zowel het goede kunnen behouden en ook veranderingen doorvoeren?
Deze uitleg van polarisatie is gebaseerd op het werk van de filosoof Bart Brandsma. In zijn boek en podcast legt hij meer uit over polarisatie en hoe je ermee om kunt gaan. Hij beschrijft onder andere ook 5 rollen die mensen spelen in polarisatie, een onderscheid dat verhelderend werkt. Zowel het boek als de podcast zijn te vinden op www.insidepolarisation.nl.
In deze video wordt met behulp van animatie het begrip polarisatie uitgelegd. De video is afkomstig van Kennisinstituut Inclusief Samenleven (KIS).
